Katharsise Girdim Döncem

Mezarlık ziyaretleri sonrası rahatladığınız, aşk acısı çekerken inatla The Notebook izleyip izleyip ağladığınız, DD aldığınız sınavdan kimler FF almış diye baktığınız oldu mu?  Ya da hiç düşündünüz mü: “Müslüm Baba, neden baba;  3. Sayfa haberleri neden bu kadar rağbet görüyor; rakı mıdır sizi dertlendiren yoksa siz misiniz dertli olduğunuz için Müzeyyen Senar dinleyen?” Bunlardan birini yaşadıysanız ya da yaşıyorsanız sakin olun ve hemen tuzlu bir ayran için. Siz de katharsisin etkisi altında olabilirsiniz.

Katharsis,  Aristo’da Platon’da, Freud’da karşımıza çıkan psikolojik, etik ve epistemolojik bir fenomendir.  Bütün bu alanlarda ‘arınma ve boşalım’ anlamına gelen katharsis Antik Yunan’dan bu yana mânasını korumuş ve 21. Yüzyıl günlük diline yerleşmiştir. Bizim bugün günlük hayatta ‘ay bu resmen katharsis’ derken kastettiğimiz şeyin temeli Aristo’dan gelir. Aristoteles bunu estetik deneyim yoluyla kötü arzulardan arınma; sanatsal yaratmanın koşulu ve sanatın amacı olarak sanat felsefesi bağlamında ilk kullanan kişidir. ‘Ruhsal ve zihinsel temizlenme’ diyerek de katharsisi dolayısıyla sanat felsefesini psikolojik bir zemine oturtmuştur. Onun için sanat, estetik değil etik haz doğurmalı, insanı tutkularından arındırarak erdemli kılmalıdır. Bu da ancak sanatın temeline tragedyayı koymakla mümkün olur. Aristo için tragedya insanı katharsise götürmede özdeşleştirmeyi kullanan bir araçtır.

Katharisis, kathartik sürecin bir sonucudur ve bu süreç trajik olay ile değil tragedya ile başlar. Oyunun başlangıcından itibaren seyircinin karakterler ile özdeşlik kurması sağlanır. Kendini karakterin yerine koyan seyirci kahramanların başına gelenlerden etkilenerek kendiyle hesaplaşır,  kendi kişiliğini değerlendirmeye alır ve kötü yönlerinin farkına vararak onlardan arınır. Kısaca bu süreç, gerilim ve boşalımdan ibarettir. Tragedya boyunca artan heyecan ve zihinsel kargaşa trajik olaydan sonra dinginleşir, süzülür ve duygularımız erdemli insanda olması gereken biçimine arınır. Bu arınma olaylar hakkında yeniden düşünme ve yeni değerler oluşturmadır. Böylece unutulmuş değerler hatırlanır ve insan etik doğruya ulaşır.

Psikoloji için de aynı işlevsellik söz konusudur. Amaç farklı fakat amaca giden yol ve yöntem aynıdır. Süreç her ikisi içinde özdeşleştirme, acıma ve korkma şeklindedir ve her ikisinde de sağaltım trajik hazla sağlanır. Acı ve korku asıl etki değil, asıl etkiye giden yoldur. Psikolojide amaç salt etik kaygı içermez. Psikolojik açıdan bakıldığında katharsis bir çeşit büyüme ve iyimserleşmedir. ‘Hal’ine karşı bir şükürdür. Katharsisle ile insan güçlenir ve ‘kaderin sillesine’ karşı zırhını kuşanır, yaşamak için cesaretlenir. Buradaki katharisis psikanalizde gerilimin uygun nesneye boşaltılması sonucu oluşan arınma manasında kullanılandan farklıdır.

Kısaca, “Ali Kaptan’ın Cemile’ye yaptıklarını görmüyor musun yat kalk kocana şükret’ şeklinde de tanımlayabileceğimiz katharsis bizi Çağan Irmak filmlerine asıl sürükleyen şeydir. Görece daha kötülerini görüp kendimizi iyi durumda olduğumuza inandırmaya yönelik istektir.

Aristo için, trajik olan, ancak bir sanat eseriyle verildiğinde katharsis ile sonuçlanır. Fakat bence günümüzde sanatta ve hayatta karşımıza çıkan her ibretlik sahne bizi kısa süreli katharsis etkisi altına sokmaya yetiyor. Hızla gelişen ‘şey’ insanları birbirinden uzaklaştırırken bir yanda da kurduğu sanal yakınlaşmayla sözde özdeşlikler yaratıyor.

Hala, gidip acıklı dizi düşkünü komşu Ayşe teyzeye, ergenliği boyunca Ahmet Haşim okuyan Tuğçe’ye, arabasının camlarından arabesk müzik yankılanan Ahmet Abi’ye sarılmak için geç değil.

‘ağlayın ağlayın içiniz açılır’


50 mt. ileri taşındım: Artık Psinossa’da da yazıyorum. Yayın Ekibi’ndeki dostlara bir dolu :

Merhaba.

Mevsimi geçmeden yakaladığınız yerde yiyin: Kestane

Yakın duralım : Ataşehir Belediyesi Tiyatro Festivali. Biletinizi, götürdüğünüz bir okunmuş kitap karşılığında alıyorsunuz. Birbirinden güzel oyunları seyrediyorsunuz. Laf aramızda Genco Erkal bile var.

YAZAR: Elif Gül ŞAHİN

 

 

 

2 Comments

Add Yours

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.